از طوفان تا کیان؛ پرنده‌های انتحاری ایران را بیشتر بشناسید
یکی از مأموریت‌های محوله به پهپاد‌ها به عنوان پرنده‌های هدایت پذیر از دور، از گذشته تا امروز مأموریت انتحاری بوده است. در این مأموریت پهپاد برای اجرای عملیات رزمی به صورت انتحاری طراحی شده و با ابعاد کوچک -ضمن پرتاب ساده از نقاط مختلف- بدون شناسایی شدن توسط دشمن به آن نزدیک شده و با سرعت بالای خود، امکان واکنش برای دشمن را بسیار دشوار می‌سازد.
ابعاد کوچک و سطح مقطع راداری ناچیز این پرنده‌ها و همچنین امکان احتمالی خاموش کردن موتور در نزدیکی هدف این مزیت را بوجود می‌آورد که که تا لحظات پایانی اصابت، دشمن از وجود آن مطلع نشود.
از سوی دیگر، پس از چندین حمله از این نوع پهپاد‌ها دشمن همواره باید در اضطراب وجود این هواپیما در فضای اطراف خود باشد و اساساً بخشی از توان دشمن معطوف به تلاش برای آگاهی از پرواز این پرنده با مشاهده هر شیء در حال پرواز در نزدیکی خود می‌شود.
پهپاد کوچک «سوئیچ بلید» ساخت آمریکا و پهپاد «هاروپ» ساخت رژیم صهیونیستی دو نمونه از انواع پهپاد‌های انتحاری با قابلیت ثانویه شناسایی و ارسال تصاویر هستند. سوئیچ بلید با ابعاد کوچک و سرجنگی به اندازه یک نارنجک ۴۰ میلیمتری قابلیت ذخیره در کوله یک سرباز و شروع اجرای مأموریت از هر نقطه‌ای را داشته و هاروپ با ابعاد بزرگ به تعداد بالا در پرتابگر‌های جعبه‌ای روی یک کامیون حمل می‌شود.
تأثیرگذاری استفاده از پهپاد‌ها در عملیات‌های تهاجمی انتحاری در دفاع ارتش و کمیته‌های مردمی یمن علیه اعتلاف کشور‌های متجاوز عربستان و امارات متحده عربی و … به این کشور نیز به خوبی اثبات شده است.
در ایران نیز انواع مختلفی از پهپاد‌های انتحاری با موتور‌های ملخی و سرعت پائین و موتور‌های جت که قابلیت رسیدن به سرعت‌های بالا را دارند ساخته شده و در اختیار نیرو‌های مسلح قرار گرفته است که در این گزارش به معرفی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت.
* پهپاد طوفان/چمران ۲
«طوفان» نوعی از پهپاد‌های ایرانی است که برای یافتن و انهدام دشمن با استفاده از جستجوگر اپتیکی ساخته شده است. این پهپاد که از آن با نام «چمران ۲» نیز یاد شده، با استفاده از مواد جاذب امواج رادار و سبک ساخته شده و سطح مقطع راداری آن بسیار پایین است. دوربین جلونگر که در دماغه این هواپیما قرار دارد تا آخرین لحظه تصاویر را به صورت بی‌درنگ ارسال می‌کند تا کار هدفگیری به انجام برسد.
پهپاد طوفان
بیشینه سرعت طوفان ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت، شعاع پروازی ۱۰۰ کیلومتر، سقف پرواز ۱۴۰۰۰ پا (معادل ۴۲۶۷ متر) و مداومت پروازی آن ۱-۲ ساعت عنوان شده است. برد ۱۰۰ کیلومتری طوفان ارزش عملیاتی قابل قبولی برای آن ایجاد کرده و با مداومت پروازی خود زمان کافی برای جستجوی هدف و حمله به آن را فراهم می‌کند.
البته در صورت استفاده از هدایت و ناوبری مستقل از ایستگاه زمینی، پهپاد طوفان با توجه به مداومت پروازی و فرض سرعت پیمایشی حداقل ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت می‌تواند به برد ۲۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتری دست یابد.
پیکربندی این پهپاد تا حدودی نامتعارف بوده و طرحی بین پهپاد‌های بال دلتایی و بال پرنده را تداعی می‌کند ضمن آنکه یک موتور ملخی درونسوز که در انتهای بدنه نصب شده نیروی حرکتی طوفان را فراهم کرده است. چند سطح عمودی در نوک بال و میانه بدنه نیز کار پایدارسازی آن را بر عهده دارند.
طوفان در حال فرود
تاکنون دو نمونه از این هواپیما نمایش داده شده است. سازوکار (مکانیزم) پرتاب طوفان از نوع JATO بوده و در صورت نیاز به فرود این هواپیما به روش فرود آرام روی زمین بازیابی می‌شود. با این شیوه، پرتاب این پهپاد‌های کوچک در نزدیکی خطوط مقدم نبرد و یا در فضای جنگ شهری به عنوان یک راه حل فوری و واکنش سریع برای انهدام یک هدف مهم تلقی می‌شود.
پهپاد چمران ۲ (طوفان)
* رعد/رعد ۸۵
این پهپاد‌ها نمونه‌ای از پهپاد هدف تمرینی «صاعقه» هستند که با مجهز شدن به سرجنگی ۱۰ کیلوگرمی برای عملیات انتحاری با برد ۱۰۰ کیلومتر و توانایی ارسال تصاویر تا برخورد به هدف آماده شده اند. به این ترتیب کاربر ضمن دریافت اطلاعات از آخرین وضعیت هدف، امکان افزایش دقت در اصابت را با خطای کمتر از یک متر دارد و همچنین در صورت نیاز می‌تواند با رؤیت هدف مهمتری از طریق تصاویر، به انتخاب آن هدف اقدام کند. البته پهپاد صاعقه در دو نوع ۱ و ۲ با مشخصات تا حدودی متفاوت ساخته شده است.
«صاعقه-۱» هواپیمای بدون سرنشینی از نوع بال دلتا با ضریب منظری متوسط رو به پایین است که توسط متخصصان داخلی طراحی و به صورت انبوه تولید شده و در اختیار نیرو‌های مسلح قرار گرفته است. صاعقه جزو سریعترین پهپاد‌های موتور ملخی ایرانی است که همین عامل سرعت بالا آن را به ابزار مناسبی برای تمرین ادوات توپخانه‌ای تبدیل نموده است.
همچنین از نظر قابلیت مانور نیز در زمره پهپاد‌هایی با چابکی بالا قرار می‌گیرد. به خصوص با توجه به پیکربندی بال دلتایی و عدم وجود سطح متعادل کننده به نظر می‌رسد این پرنده با ناپایداری ذاتی یا پایداری کم طراحی شده باشد که این ویژگی باعث چابکی پرنده در پاسخ به فرامین داده شده می‌گردد.
صاعقه آماده پرتاب
این هواپیمای بدون سرنشین توسط پرتابگر JATO پرتاب می‌شود. این پرتابگر که توسط کارشناسان داخلی طراحی و ساخته شده است این امکان را فراهم می‌آورد تا هواپیما بدون نیاز به باند پروازی بتواند سرعت اولیه لازم جهت پرواز را بدست آورد.
در این پرتابگر از نیروی راکت با سوخت جامد استفاده شده است. به کمک این پرتابگر، امکان پرتاب هواپیما در هر شرایط و موقعیت وجود دارد و به راحتی می‌توان از روی عرشه ناو، خودروی سبک، مناطق کوهستانی و حتی از ورودی پناهگاه‌ها و تونل‌ها هواپیما را به پرواز درآورد.
صاعقه-۱ در آموزش عملیات پدافند هوایی به عنوان هدف برای سامانه‌های دفاع هوایی غیر راداری و همچنین فریب دشمن در صحنه نبرد استفاده می‌شود. اجرای مانور در صاعقه-۱ از طریق یک دستگاه رادیو کنترل با سامانه ردیاب اپتیکی به وسیله خلبان و تأمین پایداری پرواز آن به وسیله یک سامانه پایداری خودکار صورت می‌گیرد.
این پرنده با توجه به سبکی و شکل آیرودینامیکی مناسب و بهره گیری از فناوری مواد مرکب سبک وزن در سازه با سرعتی بالا توانایی اجرای انواع مانور‌های پروازی را دارد. بازیابی این هواپیما معمولاً توسط چتر صورت می‌گیرد و در شرایط اضطراری می‌تواند به آرامی توسط خلبان در باند فرود آید.
پهپاد صاعقه-۲
بیشینه سرعت صاعقه-۱ برابر ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت، شعاع پرواز ۱۰ کیلومتر، سقف پرواز ۱۱ هزار پا (حدود ۳۳۰۰ متر) و مداومت پرواز آن حدود ۶۰ دقیقه است.
«صاعقه-۲» نیز بر اساس نمونه اول با جنس بدنه از مواد مرکب بوده و کاربرد آن علاوه بر هدف پرنده به منظور آموزش و تمرین پرسنل پدافند موشکی و راداری، فریب دشمن در صحنه نبرد نیز می‌تواند باشد.
صاعقه-۲ با داشتن خط انتقال داده متشکل از تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی هواپیما و ایستگاه کنترل زمینی قابل حمل و سبک مجهز به رایانه‌های مناسب می‌تواند در ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ هزار پایی (۳۰۰۰ تا ۳۶۰۰ متری) پرواز کند. طول این نمونه ۲.۸۱ متر، دهانه بال ۲.۶۰ متر، بیشینه جرم پرتاب ۶۰ کیلوگرم، بیشینه سرعت ۲۳۰ تا ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت و مداومت پرواز آن ۴۵ تا ۶۰ دقیقه و برد ۵۰ کیلومتر است.
ایستگاه کنترل زمینی این پرنده به عنوان سامانه ارسال اطلاعات و فرامین مورد نیاز جهت هدایت و کنترل پرنده که به وسیله خلبان اعمال می‌گردد توانایی برقراری ارتباط uplink و downlink، دریافت اطلاعات پروازی، ذخیره سازی و نمایش اطلاعات دریافت شده را دارد.
صاعقه-۲ پس از طی مسیر برنامه ریزی شده به صورت خودکار با تغییر مسیر به مبدأ پرواز خود و یا هر نقطه از پیش تعیین شده بازمی‌گردد. بازیافت این هواپیما نیز همانند صاعقه-۱ صورت می‌گیرد.
هدایت و کنترل این هواپیما به دو صورت نیمه خودکار یعنی با اعمال فرامین کاربر به صورت رادیویی با توجه به دریافت اطلاعات پروازی هواپیما و مأموریت تعیین شده هدایت می‌شود. در حالت تمام خودکار، مختصات نقاط مسیر پرواز و ارتفاع از سطح دریا توسط کاربر از طریق ایستگاه زمینی پیش از پرواز در حافظه تجهیزات الکترونیکی پرنده ذخیره می‌شود. هواپیما پس از پرواز و قرار گرفتن در حالت مأموریت توسط خلبان با استفاده از GPS و ارتفاع سنج، خود را در مسیر از پیش تعیین شده قرار می‌دهد.
پهپاد‌های تهاجمی رعد
متخصصان نیروی زمینی ارتش با استفاده از ساختار مطلوب و توانمندی‌های پهپاد صاعقه و به احتمال زیاد صاعقه-۲ یک نمونه رزمی تهاجمی با برد ۱۰۰ کیلومتر را از روی آن توسعه داده اند که ضمن قابلیت ارسال تصاویر با حمل محموله انفجاری با قدرت تخریب مناسب امکان تهاجم سریع در زمان کمتر از ۳۰ دقیقه به هر هدف مد نظر فرماندهان را فراهم می‌کند.
* پهپاد انتحاری برد ۲۵۰ کیلومتر
در رزمایش بزرگ محمد رسول الله (ص) نیروی زمینی ارتش (نزاجا) در سال ۱۳۹۳ خبر آزمایش عملیاتی پهپاد انتحاری با برد ۲۵۰ کیلومتر اعلام شد. این خبر بازتاب‌های وسیعی در رسانه‌ها داشت. هر چند تصویر دقیق و قطعی از این پهپاد منتشر نشد، اما این احتمال داده شد که این پهپاد بر اساس یکی از انواع موجود در سازمان رزم نزاجا توسعه داده شده باشد.
در نتیجه هر یک از انواع پهپاد‌های مهاجر-۲ و ۴، یسیر، ابابیل-۱ و ۲ یا حتی نمونه بهسازی شده‌ای از پهپاد طوفان می‌توانست پهپاد انتحاری برد ۲۵۰ کیلومتر نیروی زمینی ارتش باشد.
احتمال ضعیف تری نیز در مورد توسعه پهپاد مذکور بر اساس صاعقه-۱ یا ۲ وجود دارد. با توجه به اینکه رعد ۸۵ در نزاجا توسعه یافته بنا بر این ساخت نمونه با برد بیشتر بر اساس آن نیز در وهله اول معقول‌تر به نظر می‌رسد، اما باید در نظر داشت هواگرد‌ها به طور معمول با سرعت نهایی خود پرواز نمی‌کنند بلکه سرعت پروازی پیمایشی (کروز) آن‌ها کمتر از سرعت بیشینه است از این رو می‌توان به این نتیجه رسید که پهپاد‌های صاعقه بدون بهسازی و ایجاد تغییرات کافی امکان رسیدن به برد ۲۵۰ کیلومتر را نخواهند داشت. ضمن اینکه باید در نظر داشت حمل یک محموله انفجاری ۱۰ کیلوگرمی یا بیشتر به خودی خود سبب کاهش برد پروازی خواهد شد.
مهاجر-۲ با سرعت بیشینه ۲۱۰ کیلومتر و مداومت پروازی ۹۰ دقیقه در حال حمل محموله چند کیلوگرمی شناسایی از گزینه‌های محتمل رسیدن به برد ۲۵۰ کیلومتر است. ضمن اینکه پهپاد فوق قبلاً توانایی خود را در حمل ۱۲ فروند راکت آر-پی-جی مجموعاً به جرم حدود ۳۰ کیلوگرم را نیز نشان داده است. بنا بر این حتی با در نظر گرفتن کاهش سرعت ناشی از حمل محموله و پرواز با وزن بالا مهاجر-۲ از گزینه‌های مطرح برای تبدیل به پهپاد انتحاری با برد ۲۵۰ کیلومتر است. همچنین نمونه جدیدتر آن به نام مهاجر-۲ نوین که حضور آن در رزمایش مشترک محمد رسول الله نیز اعلام گشت و از مداومت پروازی ۴ برابری نسبت نمونه معمولی این پهپاد برخوردار است نیز توانایی رسیدن به برد عملیاتی ۲۵۰ کیلومتر و اجرای مأموریت انتحاری را دارد.
مهاجر-۲
مهاجر-۴ نیز از بهترین گزینه‌ها برای اجرای مأموریت پهپاد انتحاری مذکور از نظر برد پروازی است. این پهپاد در گونه‌های مختلف خود دارای مداومت پروازی ۳ تا ۷ ساعت بوده و سرعت پروازی نهایی آن نیز به ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسد.
این پهپاد از جمله هواگرد‌های بدون سرنشین ایرانی است که در عملیات‌های شناسایی نزدیک ناو‌های هواپیمابر آمریکایی حضور داشته و بنا بر این توانایی خود را در نفوذ به شبکه‌های دفاع هوایی پیشرفته را اثبات نموده است. بدنه این پهپاد از مواد مرکب ساخته شده و در نتیجه بازتاب راداری کمی دارد.
مهاجر-۴
خانواده پهپاد‌های ابابیل با انواع بی، اس و تی یکی دیگر از پهپاد‌های طراحی داخلی بوده که طراحی نسل اول آن به اواسط دوران جنگ تحمیلی بازمی‌گردد. در سال ۱۳۷۰ نمونه بازطراحی شده آن در خط تولید قرار گرفته و به یکی از پرشمارترین پهپاد‌های ایرانی تبدیل شد.
مشخصات ابعادی و پروازی نمونه‌های مختلف آن متفاوت بوده که شامل قابلیت دستیابی به سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، برد عملیات شناسایی ۱۵۰ کیلومتر، سقف پرواز حدود ۴۲۰۰ متر و حمل محموله شناسایی یا مواد منفجره ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرمی است. علاوه بر مأموریت شناسایی که ابابیل با تصویربرداری از ناو‌های هواپیمابر آمریکایی در آن مهارت خود را نشان داد، از این پهپاد به عنوان هدف تمرینی پدافند هوایی نیز استفاده می‌شود.
ابابیل هواپیمایی بال پایین و دارای پیشبال (کانارد) است و همین ویژگی سبب می‌شود تا با پدید آمدن مشخصه ناپایداری ذاتی یا پایداری کم، مشخصات مانوری آن در سطح بالایی باشد. این هواپیما یک سامانه چندمنظوره بوده و جهت مأموریت‌های گوناگونی همچون هدف هوایی در قالب هواپیمای شبیه سازی کننده دشمن به کار می‌رود. ویژگی‌های کلی این پهپاد عبارتند از طراحی آیرودینامیکی مناسب، جداسازی و مونتاژ سریع، سهولت به کارگیری و تعمیر، تحرک و انعطاف پذیری خوب، قابلیت استفاده در محیط‌های دریا و خشکی، قابلیت بازیابی و استفاده چندباره، قیمت تمام شده مناسب. بدنه نمونه‌های اولیه از آلومینیوم استاندارد هوایی بود و بعداً نوع ساخته شده از مواد مرکب نیز به تولید رسید.
پهپاد ابابیل-تی
این پهپاد با استفاده از انواع سامانه‌های پیشرفته تبادل داده و نیز ناوبری خودکار امکان پرواز تحت کنترل ایستگاه زمینی یا به صورت خودکار و برنامه ریزی شده از قبل روی مناطق مشخص شده را دارد. با توجه به برد و مداومت پروازی و قابلیت حمل محموله چند ده کیلوگرمی و مانورپذیری بسیار خوب، پهپاد‌های خانواده ابابیل نیز از جمله گزینه‌های مطرح برای پهپاد انتحاری برد ۲۵۰ کیلومتر ساخته شده در ارتش هستند.
صرف نظر از اینکه کدام یک از پهپاد‌های فوق برای مأموریت فوق آماده شده اند وجود چنین سلاحی به عنوان ابزاری تهاجمی، اما با قیمت بسیار پائین در اختیار نیروی نظامی اهمیت بالایی دارد. به علاوه با پیشرفتهای مسمتر صنعت دفاعی خصوصاً در زمینه سامانه‌های هدایت و ناوبری احتمالاً نیروی زمینی ارتش امروزه به برد‌های بالاتری در زمینه پهپاد‌های انتحاری دست یافته است.
* کیان-۲
یکی از آخرین پهپاد‌های تهاجمی با مأموریت انتحاری که در شهریور ۱۳۹۸ در اختیار نیرو‌های مسلح کشور قرار گرفته است، کیان-۲ نام دارد. پهپاد کیان-۱ در سال ۱۳۹۳ با مأموریت سنجش تجهیزات پدافند هوایی، پهپاد هدف و تهاجمی انتحاری با ابعادی کوچک و با موتور میکروجت با توانایی رسیدن به سرعت بیشینه ۴۸۰ کیلومتر بر ساعت ساخته شده و به تعداد زیاد به خدمت گرفته شده بود. این پهپاد با دهانه بال ۲ متر قابلیت حمل محموله ۳۰ کیلوگرمی با سقف پرواز نزدیک به ۵۵۰۰ متر بوده و با سرعت پیمایشی ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت پرواز می‌نماید.
پهپاد‌های کیان
کیان-۲ بر اساس طرح موفق و عملیاتی کیان-۱ با ابعادی در حدود دو برابر و برای مأموریت‌های متنوع ساخته شد. از جمله مأموریت‌های پهپاد کیان-۲ انهدام اهداف مدنظر پدافند هوایی به صورت نقطه زن است. برد عملیاتی این پهپاد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر عنوان شده که با توجه به بزرگی قابل توجه ابعاد کیان-۲ نسبت به کیان-۱ قابل دستیابی است.
پهپاد‌های کیان-۱ و ۲
کیان-۲ از موتور جت توربین گازی کوچک و احتمالاً از نوع توربوجت در داخل بدنه استفاده می‌کند که دو ورودی هوای آن با طراحی بسیار پیشرفتهای به صورت منطبق بر بدنه و طرفین آن قرار گرفته اند. این پهپاد از نوع بال دلتا بوده که خصوصیات دینامیکی خوبی برای آن در سرعت‌های بالا ایجاد می‌کند. از جمله مانورپذیری بالا که برای افزایش دقت در انهدام هدف نیز به کار می‌آید.
ورودی هوای موتور جت پهپاد کیان-۲ در کنار بدنه
کیان-۲ با دهانه بال حدود ۳.۵ تا ۴ متر و طول حدود ۴.۵ متر ساخته شده است. این ابعاد بزرگتر نسبت به کیان-۱ و بال‌های با ضخامت بالا که مناسب پرواز در سرعت‌های فروصوت است امکان حمل سوخت بسیار بیشتری را به کیان-۲ داده است.
پهپاد کیان-۲
هر دو پهپاد کیان-۱ و ۲ از شتاب دهنده سوخت جامد برای شروع پرواز و رسیدن به سرعت اولیه لازم برای شروع به کار موتور جت استفاده می‌کنند. این پهپاد‌ها برای اجرای مأموریت‌های تهاجمی لازم برای عملکرد شبکه پدافند هوایی کشور از جمله انهدام مراکز شنود یا جنگ الکترونیک دشمن که برای عملکرد مجموعه پدافند هوایی کشور تهدید به شمار می‌رود قابل استفاده هستند.
پهپاد‌های انتحاری در کنار بمب‌ها و موشک‌های نقطه زن به عنوان یکی از ابزار‌های تهاجمی، اما با قیمت ارزان در اختیار فرماندهان نیرو‌های عملیاتی در سراسر کشور قرار دارند. برخی از این پهپاد‌ها بر اساس تغییر پهپاد‌های شناسایی قدیمی برای مأموریت انتحاری آماده شده و برخی با خصوصیات جدید مانند کیان-۲ طراحی شده اند. وجود این پهپاد‌ها سبب می‌شود تا آرایه تجهیزات تهاجمی نیرو‌های مسلح در برابر گستره متنوع تهدیدات دشمن، کاملتر شده و در مجموع امکان برتری یافتن بر آن را افزایش دهد.